Un ano máis, volven as rutas literarias organizadas pola Deputación de Pontevedra e a Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega (AELG). O obxectivo destes percorridos é dar a coñecer as cidades e vilas do país da man das nosas autoras e autores, que exercen de guías tomando como base obras literarias propias ou alleas que se ambientan nos diversos espazos da provincia.

Roteiro Literario por Lavadores e O Calvario

María Xosé Porteiro

Sábado 3 de xuño, ás 11:30 h

Punto de encontro: mercado do Calvario, esquina da rúa Urzaiz coa rúa Cataluña de Vigo

Descrición: esta ruta lévanos ao antigo concello de Lavadores e a súa capital, O Calvario. Nela cóntase a historia de Nélida, que foi vivir alí a finais dos sesenta, cando de pequena emigrou coa súa familia do rural lugués na procura das oportunidades que Vigo ofrecía daquela. É, pois, un subcontexto xeográfico e sociolóxico con vida propia, tanto na novela como na realidade.

Obxectivo: neste percorrido coñeceremos as orixes da actual parroquia de Lavadores, antes concello, que foi anexionado a Vigo en 1949 como castigo pola súa resistencia ao golpe de Estado franquista. Coñeceremos a súa importante historia política, que lle valeu o alcume de a “Rusia chiquita”, e a súa fonda relación co rural e coa industria naval. A súa capital foi o barrio do Calvario, adxacente co de Casablanca (antiga estación de ferrocarril), onde estaba o límite con Vigo. O Calvario viviu unha intensa urbanización e transformación nas tres últimas décadas.

María Xosé Porteiro naceu en Madrid o 25 de maio de 1952, nunha familia galego-asturiana. Con catro anos emigrou a Cuba coa súa nai e o seu pai e alí viviu ata os 14. En 1966 comezou a vivir en Vigo, onde estudou nos institutos Santo Tomé de Freixeiro e Castelao, e mais na escola de Secretariado da Caixa de Aforros. Comezou a traballar aos 18 anos e seguiu os seus estudos ata rematar o bacharelato superior e COU no Instituto Agra do Orzán da Coruña, cando xa tiña unha nena e un neno de curtas idades. Posteriormente licenciouse en Publicidade e Relacións Públicas na Universidade de Vigo e participou activamente nos movementos culturais galeguistas dos últimos anos da ditadura. Formou parte do grupo de teatro Esperpento, Teatro Xoven, dirixido por Dorotea Bárcena e Xulio Lago, onde coincidiu con actores coma Manuel Prieto (Manquiña) e participou na organización das dúas edicións das Xornadas do Teatro Galego que tiveron lugar en Vigo no Auditorio —e co patrocinio— da Caixa de Aforros Municipal de Vigo, en 1972 e 1973. En 1978 e ata 1985 formou parte do equipo que puxo en marcha os Premios da Crítica Galicia, no Círculo Ourensán-Vigués. En 1979 e 1980 impulsou e participou na realización de dous discos, producidos polo cantautor Suso Vaamonde, das que serían as primeiras gravacións de contos infantís galegos e en galego: Contos galegos para nenos, Volumes I e II, en 1979 e 1980. En xuño de 2014 foi elixida membro do plenario do Consello da Cultura na categoría de persoeiros. Anteriormente formara parte da Comisión de Comunicación en dúas ocasións. Tamén participou na Comisión Consultiva de Asuntos Exteriores, e desde 2017 foi coordinadora da Comisión de Igualdade. En 2018 foi elixida membro da Executiva e, en 2019, directora do Centro de Documentación en Igualdade e Feminismos. En xullo 2017 forma parte do grupo de persoas vinculadas á cultura en Vigo que crean o Ateneo Atlántico, no que permanece na directiva ata finais de 2018. A súa actividade profesional vén marcada polo xornalismo cunha forte incidencia na cultura e na escrita en galego desde os seus inicios na década dos setenta. Comezou a traballar na radio e na prensa, como colaboradora, a finais dos anos setenta, nas emisoras Radio Juventud, na Coruña e, en Vigo, na emisora La Voz de Vigo. Nestas emisoras mantivo, desde 1971 ata 1976, xunto con Xosé A. Perozo, un programa cultural chamado Antes del silencio que patrocinou a cafetería Montesol de Vigo, no que se fixeron dúas edicións de senllos premios de poesía en galego e castelán.

Nos anos oitenta comezou a dedicarse profesionalmente ao xornalismo, e publica decote en La Voz de Galicia. Traballou en Radio Popular de Vigo, onde era a única muller na redacción dos equipos informativos. Por temporadas dirixiu o informativo de mediodía, Jaque a la actualidad, e durante tres anos tivo un espazo propio, A bisbarra, que foi o primeiro programa diario dedicado á información comarcal nunha emisora de radio galega, e o primeiro programa informativo feito integramente en galego en Galicia. Foi tamén a primeira muller correspondente do xornal El País en Galicia, durante os anos 1982, 1983 e 1984, e a delegada para Pontevedra da revista Tiempo, que dirixía o xornalista de orixe viguesa Pedro Rodríguez. En La Voz de Galicia mantivo de xeito intermitente, desde os anos 90 ata 2019, a columna de opinión “Habitación propia”, e tivo a sección “Corte e confección” no caderno de cultura do mesmo xornal, na etapa en que o dirixiu Xosé Manuel Dapena, onde entrevistou a maior parte das escritoras e escritores daquel tempo. Ten colaborado tamén coa revista Tempos desde os seus inicios, e foi membro do consello de administración do Xornal Diario, onde tivo unha columna denominada “Quinto elemento”. Foi membro do padroado do xornal dixital Praza Pública. Escribiu en medios dixitais como Mundiario, Nueva Tribuna, Tribuna Feminista-El Plural, Sermos Galiza ou Galicia Confidencial, e no seu propio blog. En medios escritos colaborou nos últimos anos, principalmente, en La Voz de Galicia, na revista Tempos Novos e na revista Luzes, onde ten unha sección de opinión denominada “Quinto elemento”, e puntualmente, na versión latina de The Washington Post.

Outra faceta importante na vida de María Xosé Porteiro é a política. Participou do nacemento de Esquerda Galega a mediados dos anos oitenta. Foi membro constituínte do Consello Asesor de RTVE-G na primeira lexislatura autonómica, en representación de Esquerda Galega e do Partido Comunista de Galicia. Co PSdeG foi concelleira en Vigo en dúas ocasións (1987-1991 e 2003-2006), creou a primeira Concellería da Muller de Galicia, unha das tres primeiras do Estado; a primeira Casa de Acollida para mulleres maltratadas e o primeiro Centro de información municipal para as mulleres. Foi parlamentaria autonómica galega en dúas lexislaturas (1989-1993 e 1993-1997) e en 1995 participou no Cumio Mundial das Mulleres de Beijing, organizado pola ONU. Foi deputada no Congreso español (2004-2008). En todo o seu traballo político tivo atención preferente á cultura e á igualdade. Desde agosto de 2019 é a adxunta á Valedora do Pobo de Galicia.

Como escritora ten numerosas publicacións que abarcan biografía, ensaio e narrativa. 

Aconteceu en Moaña

Anna R. Figueiredo

Domingo 4 de xuño, ás 11:30 h

Punto de encontro: Auditorio Celso Parada, Centro Sociocultural Daniel Castelao de Moaña

Descrición: a persoa lectora é sempre a protagonista da ficción narrativa. Por iso, cada unha das grandes obras revisadas nesta ruta aconteceron, acontecen e acontecerán en Moaña. Ese é o dereito da literatura, o de converter o concreto no universal e experimentar o universal no concreto. Moaña, mar de ficcións.

Anna R. Figueiredo, nada en 1979 en Ourense, licenciouse coa especialidade de Física de Partículas. Posteriormente doutorouse nesta disciplina no Reino Unido, entre as cidades de Sheffield, Cambridge e Swansea, baixo o amparo da University of Sheffield. No ano 2009 volveu a Santiago de Compostela e comezou a traballar como profesora de ensino secundario. Como escritora, gañou diversos premios literarios, publicou en 2018 o seu primeiro libro, Os bicos feridos (Galaxia), e participou noutros libros colectivos. Desde setembro de 2021 colabora como articulista na revista de debate e pensamento Tempos Novos.

Roteiro Literario Vilagarcián

Xurxo Alonso

Domingo 11 de xuño, ás 11:30 h

Punto de encontro: praza de Galicia de Vilagarcía de Arousa

Descrición:
1. Colexio León XIII: aquí exerceron de profesores Xosé Núñez Búa, Díaz Castro, Crecente Vega e Aquilino Iglesia Alvariño

2. Imprenta Celta: do seu prelo saíu o primeiro libro de poesía en galego despois da guerra civil, Cómaros verdes de Aquilino Iglesia Alvariño

3. Botica do escritor Lisardo Barreiro: nesta botica traballaron como mancebos Julio Camba, Lustres Rivas e Domingo Rial Seijo. Asistían aos faladoiros Valle Inclán, Castelao, Cabanillas e Enrique Gómez Carrillo

4. Instituto Laboral: exerceu como profesor de inglés Plácido Castro del Río.

Durante os traxectos falaremos doutros escritores coma Ramón Martínez López, Fermín Bouza Brey, Luís Bouza Trillo ou Alfredo Brañas

Xurxo Alonso naceu en Bos Aires en 1956, é escritor e pintor. Licenciado en Bioloxía Mariña, formouse como pintor nos obradoiros do Círculo de Belas Artes de Madrid, e conta con obra en coleccións públicas e privadas de todo o Estado español tras máis de setenta exposicións individuais. É autor tamén de nove libros de poesía que lle reportaron premios coma o Johán Carballeira, o Fermín Bouza-Brey, os premios de poesía que conceden o Concello de Carral, o de Marín e o de Ourense; o Díaz Castro e mais o Leiras Pulpeiro, entre outros. 

O Espazo Urbano Pontevedrés como Materia Literaria

Adolfo Caamaño

Domingo 18 de xuño, ás 11:30 h

Punto de encontro: praza diante do Estadio de Pasarón (O Burgo). Pontevedra

Descrición: percorrido polas paisaxes e paisanaxes pontevedresas das novelas Cris Canalla: o instinto da liberdade (ambientada na época napoleónica), e Soberano (que se desenvolve no eido urbano e rururbano pontevedrés de finais da ditadura e comezos da democracia) e do relato A cidade dual, ademais de obras doutros escritores senlleiros que viviron ou que ambientaron obras súas en Pontevedra (Castelao, Torrente, Valle-Inclán, Camba, Antero de Figueiredo, Vázquez Pintor, Freixanes…). Desta vez, o autor elixiu pasear por espazos emblemáticos (e rostros e locais, moitos xa desaparecidos da faciana urbana) do barrio do Burgo, da cidade medieval e do ensanche contemporáneo, onde se verá o estrangulamento que, pola instalación da Celulosa, sufriu a cidade na que sería a evolución natural e lóxica do seu plano urbano.

O paseo, desde Pasarón, transcorrerá pola ponte do Burgo, pola praza do Peirao (Ximnástica), o parador (Casa do Barón), a praza das Cinco Rúas (Cruceiro), as rúas Charino (Teatro Principal), Tetuán e Don Filiberto, o casino, a praza do Teucro, a rúa Real, a rúa Sarmiento, a praza de Méndez Núñez, a praza da Verdura, a rúa San Sebastián, a rúa dos Soportais, a praza da Ferrería, a praza da Peregrina, a rúa da Oliva e a praza de San Xosé. A volta será pola rúa da Oliva ata a rúa García Camba, a fonte dos nenos na rúa Peregrina ata a rúa Sagasta e a rúa Benito Corbal, para rematarmos na praza de Barcelos.

O escritor proporcionaralles material gráfico aos paseantes para poderen seguir de xeito máis doado a trama urbana da cidade, sobre todo dos espazos por onde se fará o paseo.

Adolfo Caamaño naceu en Perdecanai (Barro) en 1959 e reside en Pontevedra. Licenciado en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago de Compostela, comezou a estudar dereito na citada universidade e Ciencias Políticas na UNED. Foi profesor de ensino secundario en diversos centros e colaborou en varios medios de comunicación, coma A Nosa Terra, El Correo Gallego, Faro de Vigo, La Voz de Galicia, as revistas Política Gallega e a Revista do Audiovisual Galego, no diario trasmontano Noticias do Barroso e Atlántico Diario, do que foi correspondente rural na bisbarra de Caldas de Reis, Moraña, Cuntis e Barro. Tamén foi cofundador da revista de creación literaria pontevedresa Hidromel. A finais da década de 1980 e comezos da dos noventa, en colaboración con Manuel Busto, Luís Martínez-Risco Daviña, Isaac Alonso Estraviz e Antonio Fontes, foi coorganizador da Gallaecia, ciclos de conferencias de temática variada e de exposicións de pintores e escultores galegos e portugueses desenvolvidos en Ourense, Verín, Xinzo de Limia, Celanova, e na Rexión Norte de Portugal: Montalegre (Alto Trás-os-Montes), Vila Pouca de Aguiar, Ribeira de Pena, Vila Real e Porto. Por esta experiencia de iniciativa cultural galego-portuguesa participou nos grupos de traballo dos programas Interreg (da Comunidade Europea) para a posta en marcha no eido cultural da Comunidade de Traballo Galicia-Norte de Portugal. Publicou varios libros de narrativa e poesía. 

Roteiro Histórico-Literario por Lalín

Xoán Carlos García Porral

Domingo 25 de xuño, ás 11:30 h

Punto de encontro: igrexa de San Martiño de Lalín de Arriba

Descrición:

1. Igrexa de Lalín de Arriba

2. Estatua de Ramón María Aller Ulloa

3. Estatua de Joaquín Loriga

4. Museo Municipal Aller Ulloa

5. Castro Tecnolóxico (1 quilómetro)

Punto de chegada: Castro Tecnolóxico/Castro Deza

Xoán Carlos García Porral naceu en Cotarelo (Goiás, Lalín) en setembro de 1974. Fillo de pais labregos, estudou EXB no Colexio Comarcal de Lalín e bacharelato e COU no Seminario Diocesano de Lugo. Alí, con profesores da categoría intelectual e humana de Jaime Delgado e Nicandro Ares, empezou a sentir inquedanza pola historia e a investigación. Tras cursar Teoloxía e Filosofía en Lugo e en Santiago con profesores como Uxío Romero Pose ou Andrés Torres Queiruga, en 1998 licenciouse obtendo, ademais, o grao de Bacharel en Teoloxía pola Universidade Pontificia de Salamanca.

En 1999 empezou a cursar a carreira de Xeografía e Historia na UNED, e, un ano despois, iniciou na Universidade de Santiago de Compostela os estudos de Terceiro Ciclo no programa de doutoramento de Humanidades, dirixido academicamente polo Departamento de Historia Medieval e Moderna, na que acadou a suficiencia investigadora vinculada á área de coñecemento de Antropoloxía Social.

No ano 2007, baixo a dirección do profesor e antropólogo Xaquín S. Rodríguez Campos, obtivo o grao de doutor en Antropoloxía Social cunha tese inscrita no Departamento de Filosofía e Antropoloxía Social da USC. Esta tese foi publicada en 2008 baixo o título Modernización rural e tradición cultural. Nela analízase o proceso de modernización capitalista ao que se viu sometido o sector agropecuario desde a década de 1960, e como na actualidade as comunidades rurais tentan manter a súa identidade social e cultural a través da permanencia dos antigos espazos agropecuarios, da vixencia das celebracións festivas parroquiais e do mantemento dos topónimos e das lendas tradicionais.

Nos anos 2005 e 2006, guiado pola posta en valor do patrimonio histórico-cultural como elemento imprescindible para o mantemento da identidade individual e comunitaria na actual época de modernidade, realizou un mestrado en Técnicas de Xestión Integral do Patrimonio Cultural organizado polo Laboratorio de Arqueoloxía da Paisaxe e a Rede Temática de Patrimonio Histórico e Cultural do CSIC, e polo Departamento de Historia da Arte e o Laboratorio de Patrimonio, Paleoambiente e Paisaxe da USC.

Como investigador ten publicados varios artigos de materia histórico-antropolóxica nas revistas A Trabe de Ouro, Lucensia e Descubrindo Deza, así coma na edición de Deza do xornal Faro de Vigo. Arredor desa mesma temática xiran os seus libros publicados.

En 2006 coordinou o proxecto de investigación “Rodeiro, unha terra con historia”, un estudo xeográfico, histórico e patrimonial sobre o concello de Rodeiro no que participaron trece persoas procedentes de diferentes ámbitos investigadores. Este traballo foi publicado pola Deputación Provincial de Pontevedra en 2008.

Como profesor no IES Pintor Colmeiro de Silleda e membro do seu equipo de dinamización da lingua galega impulsou o proxecto “A paisaxe lendaria e toponímica do concello de Silleda”, que resultou gañador do IX Proxecto Didáctico Antonio Fraguas do Museo do Pobo Galego no curso 2014-2015. No 2015, este traballo foi publicado baixo o título A paisaxe lendaria e toponímica do concello de Silleda.

Leva impartidas unha trintena de charlas sobre os cambios sociais no rural e o patrimonio material e inmaterial castrexo en colexios, institutos, centros de formación do profesorado e congresos. Froito deste labor, en 2015, en coautoría con Celso Fernández Sanmartín e Antonio Presas García, editouse o folleto Vintedous gramos de ouro como elemento útil e sinxelo na difusión do patrimonio cultural castrexo.

Como complemento á publicación do seu libro De mouros, mouras e tesouros. A Comarca do Deza, editou en Google Maps un mapa coa xeolocalización e visualización das lendas castrexas de Deza. Este mapa pódese visitar no blog lendasdamourindadedeza.blogspot.com.

É membro da Asociación Galega de Antropoloxía (AGANTRO) e colaborador do proxecto de recompilación de toponimia Galicia Nomeada (dependente da RAG e da Xunta de Galicia).